Inleiding

Dit Kompas is bedoeld om leden van rekenkamers van gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen bij het sturen op eigen professionaliteit. Elke rekenkamer stelt kwaliteitseisen aan het openbaar bestuur. Dan moet een rekenkamer zelf natuurlijk ook professioneel werken. Verder is professioneel handelen ook een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de rekenkamer.  Toelichting1

Onder professionaliteit verstaan we dat de rekenkamer doelgericht, duidelijk, deskundig, transparant en integer opereert en ook gericht is op verbetering van het eigen functioneren. Deze algemene termen vragen om nadere invulling in de praktijk. Rekenkamers hebben veel vrijheid in hoe zij zich positioneren en hoe zij werken. Daarover staat weinig in de wet. Wel zijn zaken als aantal leden, vergoeding en budget doorgaans per verordening vastgelegd. Maar binnen die kaders hebben rekenkamers veel vrijheid om zelf te bepalen wat ze doen en hoe, met wie, waarom en wanneer zij dat doen. Zo kunnen rekenkamers hun werk professioneel inrichten op basis van wat past in hun specifieke politiek-bestuurlijke context.

Eigen koers bepalen

Elke rekenkamer kan (of moet) voor een groot deel zelf bepalen hoe zij werkt. En elke rekenkamer kan ook zelf bepalen in welke mate zij die werkwijze vastlegt (bijvoorbeeld in een onderzoeksprotocol of gedragscode). Steeds speelt de afweging tussen enerzijds zaken gedetailleerd vastleggen, versus anderzijds zaken globaal benoemen en open en flexibel blijven. Er is vaak een spanning tussen borgen en flexibel kunnen opereren. Het is goed om ruimte te laten voor beweging en dus geen knellend keurslijf te maken. Maar als je alles vaag en open laat, ben je minder duidelijk en transparant over je werk en werkwijze.

Als je als rekenkamer zaken rond je eigen professionaliteit nader wilt expliciteren, is het dus laveren tussen gedetailleerde uitwerking en benoemen van hoofdlijnen. Je moet niet elk aspect van het rekenkamerwerk volledig willen vangen in protocollen of werkinstructies. Uiteraard zijn er al diverse handboeken voor ‘goed rekenkameronderzoek’2, en diverse gedragscodes, protocollen et cetera. Daaruit kun je goede inzichten opdoen, maar vaak blijken die documenten niet een-op-een toepasbaar voor jouw specifieke situatie. Het is niet zo verstandig om klakkeloos werkwijzen of regels over te nemen en die dan af te vinken. De regel is geen doel op zich. Het gaat om het doel van de regel: wat wil je er mee bereiken? Daarom geeft dit Kompas richting, maar schrijft niet voor.

Opzet

Het Kompas behandelt de volgende onderwerpen:

Voor elk onderwerp presenteren we aandachtspunten, afwegingen en voorbeelden, waarmee jouw rekenkamer zelf de koers op kwaliteit kan bepalen. Per onderwerp behandelt het Kompas:

  • Introductie waarom is het onderwerp van belang voor professionaliteit
  • Aandachtspunten wat speelt er, waar moet je aan denken (valkuilen & kansen)
  • Afwegingen welke keuzen liggen voor
  • Voorbeelden praktische voorbeelden/handvatten/tips

Dit Kompas is geen (ultiem) handboek, maar een aanvullend instrument voor die punten waarvan jouw rekenkamer vindt dat het beter kan of moet. Het Kompas is niet compleet en niet alomvattend. Om het behapbaar te houden, behandelen we per onderwerp maximaal 10 aandachtspunten, 10 afwegingen en 10 voorbeelden.

Daarnaast gaat het Kompas ook in op de onderzoeksuitvoering. Dat wordt anders behandeld dan de overige onderwerpen. Onderzoek doen is de kern van het rekenkamerwerk. Daarover is dan ook al veel informatie beschikbaar. Bovendien hebben rekenkamers vaak al veel aandacht voor de kwaliteit van het onderzoek. Daarom behandelen we de Onderzoeksuitvoering beknopt, door een overzicht te geven van relevante NVRR-wiki-pagina’s.

Hoe te gebruiken

Met dit Kompas kun je binnen de rekenkamer in gesprek gaan over jullie doel en werkwijze om na te gaan hoe het werk (nog) professioneler kan worden gemaakt. Zijn er aandachtspunten of afwegingen die nog niet expliciet zijn besproken? Een gesprek daarover kan leiden tot ‘verinnerlijking’ van wat jullie van belang vinden rond professionaliteit. En dat kan op zichzelf al een bijdrage leveren aan het (nog) professioneler werken van je rekenkamer. Kortom: bewust maken van afwegingen, bepalen welke doelen je daarbij nastreeft en zo nodig bewust overnemen van passende voorbeelden (werkwijzen en/of instrumenten). Niet alle aandachtspunten zijn voor elke rekenkamer relevant. Niet alle afwegingen moeten per se gemaakt worden. Ga zelf na wat voor jouw rekenkamer bruikbaar is. Het Kompas kan gebruikt worden op een hei-dag, voor collegiale intervisie met een andere rekenkamer, bij het opstellen of actualiseren van een kwaliteitsdocument, als naslagwerk, maar ook als hulpmiddel voor als het op een bepaald onderwerp niet lekker loopt. Onderaan elk onderdeel staan praktische werkvormen waarmee je binnen je rekenkamer met dat onderwerp aan de slag kunt.

Het Kompas wordt periodiek geactualiseerd. Heb je vragen, verbeteringen of voorbeelden voor het Kompas? Mail ze naar kompas@nvrr.nl.

Voetnoten

  1. Er zijn verschillende soorten rekenkamer(commissie)s: rekenkamercommissies met enkel raadsleden, enkel externen of gemengd; rekenkamercommissies die voor één of voor meer gemeenten werken; rekenkamervarianten: eenhoofdig, collegiaal, gemeenschappelijk, Rotterdams model; rekenkamer(commissie)s met wel/geen eigen onderzoeksstaf. Om het Kompas niet te complex te maken, wordt geen onderscheid naar al die soorten gemaakt. Uit onderzoek blijkt overigens dat de organisatievorm geen verklarende factor is voor de effectiviteit van een rekenkamer (Evaluatie van de provinciale en gemeentelijke rekenkamers, 2011, p.48). Niet alle aandachtspunten en afwegingen in dit Kompas zijn voor elke soort in gelijke mate van belang. We gaan ervan uit dat elke rekenkamer daar zelf in de afwegingen rekening mee kan houden.
  2. Zie bijvoorbeeld: Herweijer en Polhuis (2017) Kennismaken met Rekenkamerwerk; Freeke et al (2010) “De Lokale Rekenkamer”, Handboek Rekenkamer Leiderdorp (2015); Onderzoekshandboek Rekenkamer Rotterdam (2016); het Kwaliteitshandvest van de G4 (2014); NVRR (2008) Handreiking onderzoek lokale Rekenkamers en Rekenkamercommissies.